نقش گروه فشار در فرایند سیاست‌گزاری عمومی

نقش گروه فشار در فرایند سیاست‌گزاری عمومی از موضوعات مهمی است. اصطلاح ” گروه فشار ” به  گروه‌های ذی­نفعی اطلاق می­‌شود که در تلاش برای اثر گذاری بر فرایند سیاست‌گزاری عمومی هستند. هر گروه اجتماعی که در جستجوی اثرگذاری بر رفتار سیاست‌گزاران، اداره‌کنندگان و قانونگذاران، بدون تلاش برای کسب کنترل رسمی حکومت باشد در اصطلاح گروه فشار نامیده می‌شود. این گروه‌ها برخلاف احزاب سیاسی در پی کسب قدرت نبوده بلکه در پی اثرگذاری بر تصمیات مراجع قدرت هستند. برای نمونه گروه­ های چون انجمن پزشکی بریتانیا، اتحادیه ملی کشاورزان، برخی گروه‌های طرفداران صلح و محیط زیست و حامیان حقوق حیوانات  را می‌توان نام برد.

گروه­‌های فشار به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم می‌­شوند. گروه‌های فشار درونی گروه‌­هایی تخصصی و حرفه‌­ای می‌باشند که به صورت منظم در مسائل مرتبط با تخصص گروه توسط حکومت و سیاست‌گزاران مورد مشورت قرار می‌گیرند اما گروه­ های فشار بیرونی گروه­ هایی هستند که هیچ ارتباط ویژه‌­ای با حکومت ندارند و بیشتر از طریق اثرگذاری بر افکار عمومی و رسانه‌ها در پی اثرگذاری بر سیاست‌های عمومی هستند.

    در حال حاضر گروه‌­های فشار به بخش جدایی‌ناپذیر نظام‌های سیاسی دمکراتیک تبدیل شده­‌اند و عوامل اصلی تعیین‌کننده نفوذ و تاثیر این گروه‌­ها در جامعه عبارتند از فرهنگ سیاسی، ترتیبات نهادی، ماهیت نظام حزبی، سطح دخالت دولت در زندگی اجتماعی و اقتصادی است.

این گروه‌ها  وظیفه سیاست‌سازی و تصمیم‌گیری سیاسی را بر عهده ندارند  بلکه از طریق سازمان­دهی و پیگیری منافع خود در پی اثرگذاری بر فرایند سیاست‌گزاری عمومی، سیاست‌گزاران و تصمیم­‌سازان در سطح کلان هستند. این گروه­‌ها بر مراحل “شناسایی و تعریف مسئله”، “تدوین سیاست” و  “اجرای سیاست”  اثر گذارند.  این گروه‌ها در  تلاشند تا مسائل و مشکلاتی که مرتبط با منافعشان است یا منافعشان را به خطر می‌­اندازند یا مشکلات مهم مرتبط با جامعه (مانند مشکلات محیط زیستی) را به دستور کار رسمی دولت وارد نمایند تا دولت در دستور کار رسمی برای حل آن مسئله سیاست جدیدی تصویب و یا  سیاستی را  تغییر یا خاتمه دهد.

   در مرحله تدوین سیاست گروه‌های فشار نقش مهمی ایفا می‌کنند اگرچه این گروه­‌ها تصمیم ­گیرنده نیستند اما منبع مهم اطلاعات و پیشنهاد دهنده  گزینه‌های مختلف و راه­ حل‌های جایگزین  به حکومت می­ باشند. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که این گروه‌ها چه نقشی در مرحله تدوین سیاست ایفا می‌کنند:در پاسخ می­‌توان گفت تنها تعداد اندکی از این گروه‌ها که برجسته و ممتاز هستند در تدوین سیاست اثرگذارند  و به عموم پاسخگو هستند. برای نمونه یکی از گروه‌های فشار درونی که نقش و اثر بسیاری در بریتانیا دارد” انجمن پزشکی بریتانیا[۱]” است که انجمنی داوطلبانه و تخصصی با حدود  ۱۳۰۰۰۰ عضو از پزشکان است. و هدف این انجمن حمایت از منافع پزشکان در داخل و خارج از کشور، فراهم آوردن خدمات لازم برای اعضا است و علاوه بر حفاظت از منافع حرفه­‌ای و مالی اعضای آن، اقدامات بسیاری برای نفوذ در سیاست‌های دولت بریتانیا در مورد سیستم مراقبت‌های بهداشتی و سلامت و مسائلی چون پرداخت و آموزش پزشکان، بیمارستان‌ها و کیفیت و کمیت تجهیزات و خدمات تجهیزات پزشکی ایفا می‌کند.

نقش برخی از گروه‌­های فشار فراتر از تلاش برای شکل دادن محتوای سیاست عمومی بوده بلکه در مرحله “اجرای سیاست”  نیز ایفای نقش می­‌کنند. این گروه‌ها به حکومت در اجرای سیاست‌ها یاری می­‌رسانند برای نمونه سیاست­‌های کشاورزی که با تلاش “اتحادیه ملی کشاورزان”[۲] که گروه فشار درونی است در دولت به  تصویب رسیده را صرفا کشاورزان می‌توانند  اجرایی کنند بنابراین دولت نمی‌­تواند بدون توجه به منافع این گروه سیاست‌های کشاورزی را  تدوین کند.

    گروه‌­های فشار از روش‌های مختلفی برای اثرگذاری بر فرایند تدوین و اجرای سیاست‌های عمومی استفاده می­‌کنند. این روش‌­ها با توجه به ماهیت سیستم سیاسی و نوع جامعه در هر کشور می­‌تواند متفاوت باشد. برخی از این روش‌­ها شامل ارسال دادخواست و نامه درخواست برای تحقق خواسته هایشان، جلب حمایت افکار عمومی به نفع خود، استفاده از رسانه­‌های چاپی و الکترونیکی و مجازی برای بیان احساسات و نظرات خود به دولت، استفاده از تبلیغات برای نفوذ در افکار عمومی، ایجاد لابی برای اعمال فشار بر دولت، اعمال نفوذ بر قوه قضائیه  و تصمیمات قضایی و…. است. میزان اثرگذاری این گروه­‌ها با توجه به معیارهایی چون نظم و انظباط، تعهد اعضا، توان جذب مردم و افکار عمومی، شرایط مالی، میزان دسترسی به سیاست‌گزاران و تصمیم‌گیران سیاسی متفاوت خواهد بود.

[۱] The British Medical Association (BMA)
[۲] The National Farmers Union

 فریبا حیدری، دانشجوی دکتری سیاست‌گزاری عمومی